Hutan Paya Gambut kekal kestabilan alam sekitar

HUTAN Paya Gambut (HPG) bukan semata-mata hutan yang digenangi air. Ia adalah ekosistem yang unik terdiri daripada hidrologi, tanah dan tumbuhan. HPG lazimnya tumbuh selepas hutan paya bakau pesisiran pantai, meliputi kawasan lebih tiga kilometer (km) hingga lima km dataran landai sungai.

Dalamnya gambut, kebanyakannya terdiri daripada bahan tumbuhan separuh reput (proses pereputan sepenuhnya terhad kerana keadaan asidik serta ketiadaan aktiviti mikro-organisma) terkumpul lebih 8,000 tahun, boleh setebal di antara lapan hingga 20 meter.

Paya ini menyediakan pelbagai hasil hutan dan perkhidmatan, sama ada secara langsung dan tidak langsung, dalam bentuk produk perhutanan dan perikanan, pengawalan banjir, bekalan air dan sumber bekalan air bawah tanah.

Air di paya gambut secara umumnya mengandungi bahan humus yang tinggi. Bahan humus menjadikan air paya gambut berwarna perang atau hitam. Atas sebab inilah air paya gambut sering kali disebut sebagai ‘Permata Air Hitam’. Pendek kata, HPG adalah penting kerana keluasan tanah dan kepelbagaian biologinya. Lebih 60 peratus atau 20 juta hektar daripada keluasan tanah gambut tropika dunia terletak di Asia Tenggara terutama di Malaysia dan Indonesia. Di Malaysia, HPG meliputi hampir 75 peratus daripada jumlah kawasan tanah lembap meliputi kawasan seluas kira-kira 1.6 juta hektar. Lebih 80 peratus daripadanya terletak di Sarawak.

Pada 1981 Semenanjung Malaysia boleh berbangga dengan kawasan hutan paya gambut seluas kira-kira 670,000 hektar. Bagaimanapun, jumlah itu susut hampir separuh kepada kira-kira 340,000 hektar sedekad lepas apabila semakin banyak hutan dibuka untuk kegunaan perindustrian dan pertanian termasuk ladang getah dan kelapa sawit di samping perumahan. Kira-kira 67 peratus HPG di Semenanjung dilindungi dalam lingkungan Hutan Simpan Kekal (HSK), sementara bakinya dikenali sebagai hutan tanah kerajaan.

Hampir semua HPG yang terletak dalam lingkungan HSK dikelaskan sebagai hutan pengeluaran yang membolehkan aktiviti pembalakan secara berkekalan dilaksanakan. HPG yang terletak di dalam hutan tanah kerajaan bagaimanapun secara umumnya boleh ditukar kepada kegunaan lain. Dr Abdul Rahim Nik, Pengarah Projek Kebangsaan untuk projek HPG ini berkata, kebanyakan kawasan HPG di luar hutan simpan yang dibalak mengalami degradasi (kemerosotan) serius dengan pemulihan tumbuhan paya gambut kurang baik dan terdedah kepada ancaman kebakaran hutan.

“Kaedah pembalakan serta operasi pengendalian yang khusus diperlukan untuk mengeluarkan kayu balak daripada HPG sebagai langkah mengurangkan kehilangan kepelbagaian biologi dan kepadatan tanah,” katanya kepada Bernama baru-baru ini. HPG tropika Malaysia serta flora dan fauna yang mendiami habitat ini mempunyai kepentingan nasional dan global.

Dr Abdul Rahim berkata, HPG Malaysia bukan saja ekosistem unik iaitu ‘rumah’ bagi banyak spesies endemik, malah menyediakan perlindungan untuk lebih 60 spesies haiwan yang hampir pupus. Senarai haiwan yang hampir pupus itu termasuk Orang Utan, Monyet Proboscis, badak sumbu Sumatra, Gajah Asia, Harimau, Memerang Civet, Storm’s Stork dan sejenis burung kenyalang ’Wrinkled Hornbill’. Beliau turut menjelaskan kebanyakan hutan lembap juga menjadi bank gen atau baka untuk spesies tumbuhan yang berpotensi kegunaannya selain menyediakan produk hutan yang tinggi nilainya seperti kayu balak dan makanan.

“Banyak lagi spesies yang masih belum dikenali menunggu untuk dijumpai,” kata Dr Abdul Rahim. Kawasan HPG yang semakin susut terutama di Semenanjung Malaysia meyakinkan kerajaan untuk melaksanakan projek lima tahun.

“Pemuliharaan dan Penggunaan Berkekalan Hutan Paya Gambut Tropika dan Ekosistem Tanah Lembap,” bermula pertengahan 2002. Projek ini diselaraskan Institut Penyelidikan Perhutanan Malaysia (Frim) dan dilaksanakan oleh Jabatan Perhutanan Pahang, Sarawak dan Sabah.

Tujuan utama projek ini adalah untuk menghasilkan pelan pengurusan bersepadu bagi menjamin pemuliharaan dan penggunaan berkekalan hutan yang mempunyai kepentingan global ini. Tiga lokasi dipilih untuk projek ini iaitu Taman Negara Loagan Bunut (LBP) di Sarawak, Semenanjung Klias di Sabah dan Hutan Paya Gambut Tenggara Pahang (SEPPSF). Pahang (hutan simpan Pekan, Nenasi, Kedondong dan Resak) mempunyai bahagian terbesar hutan simpan di Semenanjung Malaysia iaitu sekitar 97,000 hektar.

Menurut Dr Abdul Rahim, setiap lokasi dipilih terdiri daripada ekosistem HPG yang kompleks dan secara kolektif menyokong kehidupan sekurang-kurangnya 60 spesies tumbuhan dan haiwan yang penting. Projek ini dibiayai Program Pembangunan Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu (UNDP/Global Environmental Facility (GEF) dengan kerjasama Danish International Development Assistance (Danida).

Bagaimanapun, menurut Dr Abdul Rahim, Danida hanya terbabit dalam kajian hidrologi yang dijalankan dalam tempoh tiga tahun pertama daripada projek lima tahun itu.